“Utanç“ kelimesinin kökündeki “ut“ yani “utanma duygusu” yatıyor ve bazı Anadolu ağızlarında “saygı, terbiye, ar” anlamında da kullanılıyor. Aynı köke sahip “uvut” kelimesi “edep yeri” anlamına geliyor. “Utanç“ın İngilizcesi “shame” kelimesinin “örtmek” anlamındaki Proto-Germanikten gelen “skem” kökünden gelmesi de, utanç kavramını bedenle birleştiriyor, pek çok toplumda olduğu gibi.
Psikolog Joseph Burgo’ya göre utancın 4 temel türü var:
- İlk akla gelen utanç biçimi başkalarının önünde açığa çıkmakla geliyor. Bu tür Utancın istenmeyen teşhirle ortaya çıktığı söyleniyor. Bir şey yapıyorsunuz ve herkese rezil oluyorsunuz. Kimse görmese sorun yok ama rezil olma duygusu utancı ortaya çıkartıyor.
- karşılıksız sevgi ya da sevilmemenin uyandırdığı bir utanç. Anne ve bebeğiyle yapılan bir deneyde anne bebeğiyle sevgi dolu bir şekilde konuşuyor, sonra susuyor, hiç bir şey söylemiyor. Annesinin ilgisini görmeyen, sevgisini hissetmeyen bebeğin utanç duygusu duyduğu söyleniyor. Dolayısıyla sevgisizliğin kendinden utanmaya sebebiyet verdiği düşünülüyor.
- Süküt-u hayal, beklentilerin karşılanmaması üçüncü tür bir utancı uyandırıyor. Mesela sınıfta kalmak, ya da bir işte başarısız olmak.
- Sonuncu tür utanç dışarda bırakılmak, bir guruba ait olmamaktan dolayı uyanıyor. İnsanlar bir yere ait hissetmek için ellerinden geleni yapıyor. Şayet çevresinde, ailesinde, ilişkilerinde, işinde, okulunda vs. Dışlanıyorsa, utanç duyguları depreşiyor. Bu da insanın sosyal doğasıyla ilgili bir şey.
